Wykład 29.10.2011

klaudia · Administrator

III generacja praw człowieka
• I – prawa polityczne (np. do bezpieczeństwa osobistego – Wielka Karta Swobód 1215 r., prawo do uczestniczenia w życiu politycznym kraju, prawo do głosowania, do bycia wybieranym), cywilne (np. wolność wyznania, prawo do życia, do wolności), - najstarsze prawa człowieka.
• II – prawa socjalne – XIX w., ekonomiczne, kulturalne (np. do pracy, do zabezpieczenia emerytalnego, do zakładania związków zawodowych, prawo do prowadzenia działalności gospodarczej),
• III prawa solidarnościowe (np. prawo do pokoju, prawo do informacji, do życia w zdrowym środowisku, do dziedzictwa kulturowego, do własnej historii) – przynależne człowiekowi w społeczeństwie, dalej w fazie konceptualizacji, nie zawsze zapisane w formie wiążącej, co wpływa także na ich realizację.
• IV ????? ( w fazie idealizacji)
I/II generacja praw człowieka – różnice
I –mogą być realizowane natychmiast, państwo nie musi ponosić żadnych kosztów, żeby te prawa były respektowane,
• związane z egzystencją ludzką - do życia, wolności od tortur
• związane z wolnością światopoglądu – wolność wyznania, sumienia, myśli
• związane z egzystencją prawną człowieka – do informacji, równości
• związane z prawami politycznymi (obywatelskimi) – wyborcze, zrzeszania się
II – mają charakter progresywny, wymagają od państwa nakładu kosztów, trudno jest sprawdzić, czy Państwo wywiązuje się z realizacji praw II Generacji.
• prawa ekonomiczne – do pracy, do wynagrodzenia, do tworzenia związków zawodowych
• prawa socjalne – do ubezpieczeń zdrowotnych, do wypoczynku
• prawa kulturalne – do edukacji, do wolności sztuki, do uczestniczenia w życiu kulturalnym
III – do pokoju, do rozwoju, do demokracji, do ochrony danych osobowych – praktycznie nigdzie niezapisane.
W końcu lat siedemdziesiątych XX wieku francuski prawnik Karel Vasak zaproponował wyodrębnienie praw człowieka i wprowadził pojęcie trzech generacji, ale ta idea nie sprawdziła się. Jest to tylko uporządkowanie, ale prawa człowieka stanowią jedną całość, wszystkie są tak samo ważne, bez względu na to, do której generacji należą.
Deklaracja Wiedeńska 1993 r. (Konferencja Praw Człowieka) – „wszystkie prawa są powszechne, niepodzielnie i współzależne”.
Krytyka praw człowieka:
• europocentryzm (- świadome lub nie, stawianie europejskich rozwiązań, problemów, kultury czy wartości wyżej niż te z innych kręgów kulturowych)
• ekspozycja wolności jednostki, a brak dostrzegania interesów grupy
• brak powszechnego przekonania o obowiązku wolności
• brak odpowiedzi na pytanie o źródła praw człowieka (Bóg – naturalny rozum -prawo pozytywne)
(Jest Amerykańska Karta Praw Człowieka, Europejska a nie ma Azjatyckiej – tam ważniejszy jest interes grupy niż jednostki).

Źródła praw człowieka
1. materialne – ogół zdarzeń historycznych, filozofii, poglądów, które doprowadziły do stworzenia normy prawnej
2. formalne – konkretne normy prawne: akty prawa wewnętrznego: konstytucja, ustawa, rozporządzenia, itp. lub międzynarodowe: umowa, rezolucja zwyczajowe, itp.
3. poznawcze – wszystkie publikatory: Dzienniki Ustaw, zbiory dokumentów, serie wydawnicze wydawane przez organizacje międzynarodowe, itp. (to, z czego korzystamy, gdzie szukać tych norm)
Formalne źródła praw człowieka – krajowe
• Konstytucja – art. 87, 89, 90 i 91 (Rozdział II i III) – na egzamin
Art. 80.
Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

Art. 87.
1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są:
Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

Art. 89.
1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:
a. pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
b. wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
c. członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
d. znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
e. spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.
3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.

Art. 90
1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.
4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Art. 91.
1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba, że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe:
Ratyfikacja warunki bezpośredniego stosowania – można się na
Samowykonalność nią bezpośrednio powołać
Ogłoszenie (nie ma terminu)
Umowa określa czy ma być ratyfikowana, jeżeli nie to wiadomo, jaki status ma taka umowa – przystąpił, ale nie ratyfikował (polskie prawo nie normuje statusu umowy nieratyfikowanej).
Art. 9 Konstytucji RP określa, co zrobić z umowami nieratyfikowanymi – jeżeli umowa wchodzi w życie w dniu podpisania to należy jej przestrzegać. „Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego.”
Rozdz. II Konstytucji art. 30 do 86, art. 77-81 – jak dochodzić praw człowieka.
Z niektórych praw mogą korzystać tylko obywatele danego kraju, dotyczy to np. prawa do głosowania. Suwerenność państwa także przesunęła się na prawa socjalne. Z tych praw nie mogą korzystać wszyscy cudzoziemcy, np. nie wszyscy obywatele mają prawo do pracy – nie jest to zrównanie praw we współczesnym świecie. Ale z kolei obywatele innych państw mają prawa, których nie mają obywatele danego państwa, np. prawo do ochrony międzynarodowej.

Art. 56 – prawo do poszukiwania ochrony międzynarodowej
„1. Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie.
2. Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi.”
Międzynarodowe źródła ochrony praw człowieka – formalne
Ogólne zasady prawa międzynarodowego – nie działa wstecz, nikt nie może przekazać więcej praw niż sam posiada, itp.
• Traktaty (umowy międzynarodowe) – twarde prawo międzynarodowe, za naruszenie traktatu grożą sankcje
• Zwyczaj międzynarodowy (prawo niepisane) – państwa uznały, że jakaś norma jest prawem i jest wiążąca, przekonanie państw, że dana norma jest słuszna
• Akty jednostronne państw – jednostronne oświadczenia państw, sprzeciwy, protesty, uznania, zrzeczenie się, wyrzeczenie się (np. Francja wyrzekła się prób jądrowych) – może być źródłem prawa, jeżeli jest aktem samoistnym (nikt nie kazał).
• Uchwały organów organizacji międzynarodowych – organizacje międzynarodowe, takie jak np. Zgromadzenie Ogólne ONZ, RE, UE, itp. przejęły czuwanie nad ochroną praw człowieka. I tak np. uchwałą jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka – uroczysta uchwała ONZ, nie mają one mocy wiążącej, nie wiążą państw w formie prawnej a tylko moralnie. Wyjątek - jeżeli wcześniej uznano moc wiążącą takiej rezolucji to wtedy taka rezolucja ma charakter prawny. Taką moc wiążącą mają np. decyzje Rady Bezpieczeństwa ONZ, Światowej Organizacji Zdrowia WHO.
Uchwały to:
 deklaracja, np. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
 rezolucja (skierowana bezpośrednio do państw lub organizacji),
 rekomendacja (uchwała jednego organu wobec drugiego organu, żeby wezwał państwa do wykonania czegoś - skierowana pośrednio do państw).
Uchwały pro foro interno (do wewnątrz- za pomocą innego organu) i pro foro ex terno (na zewnątrz, niewiążące z wyjątkiem tych, które zostały uznane w statucie.).
W prawie międzynarodowym nie ma hierarchii norm, ale niektóre zostały uznane za bezwzględnie obowiązujące (imperatywne) i te są najważniejsze. Normami bezwzględnie obowiązującymi (iuris cogentis) jest zakaz ludobójstwa, zakaz dyskryminacji rasowej, zakaz niewolnictwa, w Europie także zakaz tortur. Normy bezwzględnie obowiązujące – obowiązują wobec wszystkich (erga omnes) – nie jest ważne jak się państwa umówiły, te normy obowiązują.

Ochrona praw człowieka:
Powszechna
regionalna
ogólna – mamy do czynienia z jakimś dokumentami, które dotyczą praw każdego człowieka
szczególna – gdy chronimy interes jakiejś grupy osób np. mniejszości narodowych, kobiet, dzieci, pracowników, osób niepełnosprawnych, itd. lub jednego prawa np. dyskryminacja, zakaz tortur, religia.
Ochrona pod auspicjami ONZ (powszechna ochrona praw człowieka) – obejmuje prawie cały świat (192 państwa), ale bez Kosowa, Tajwanu, Watykanu i innych.
Akty:
• wiążące prawnie
• niewiążące prawnie np. rezolucje
• o zasięgu globalnym – powszechnym
• o zasięgu regionalnym (zamknięte, np. amerykańskie, europejskie, arabskie).
(jeżeli coś się nazywa konwencja, traktat, umowa – to jest to akt o charakterze wiążącym, natomiast rezolucja, deklaracja – akt o charakterze niewiążącym)
Dokumenty dotyczące praw każdego człowieka (ogólne), np.:
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948r.,– zasięg powszechny, akt wiążący moralnie ale nie prawnie ,
Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka 1966r. – zasięg powszechny, dot. praw wszystkich ludzi, akt prawnie wiążący
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka I Podstawowych Wolnościach 1950r. – zasięg powszechny, akt prawnie wiążący, jest dokumentem o charakterze regionalnym,
Europejska Karta Socjalna 1961r., Amerykańska Konwencja Praw Człowieka 1969r. , Afrykańska Karta Praw człowieka 1981r., Arabska Karta Praw Człowieka 1994r. – charakter zamknięty, regionalny
Międzynarodowy Pakt Praw Osobistych i Politycznych- powszechny, prawnie wiążący
Dokumenty dotyczące określonych praw osób należących do różnych grup społecznych np. :
Konwencja dotycząca statusu uchodźców 1951r. ,
Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet 1979r.,
Konwencja o prawach dziecka 1989r.,
Deklaracja zgromadzenia ogólnego NZ o prawach osób należących do mniejszości narodowych, etnicznych, religijnych i językowych 1992r., - niewiążąca
Konwencja Praw osób niepełnosprawnych 2006r.,
Ramowa Konwencja RE o prawach osób należących do mniejszości narodowych, etnicznych, językowy i religijnych 1995r. (trzeba wiedzieć co to za dokument), - regionalna, wiążąca, dot. konkretnej grupy osób ( o charakterze szczególnym)
Konwencja RE o wykonywaniu praw dzieci 1996r.
Dokumenty dotyczące poszczególnych praw:
Konwencja o prawach politycznych kobiet 1952r. , - powszechna, szczególna (o podwójnym charakterze bo dotyczy kobiet i praw politycznych), wiążąca
Międzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej 1966r.,
Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania 1984r.,
Europejska Konwencja w sprawie zakaz stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania - konwencja regionalna, akt wiążący, dot. ochrony szczególnej
Dokumenty globalne,(powszechne) np. :
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948 r.
Międzynarodowy Pakty Praw Człowieka 1966 r.
Konwekcja, pakt –to akty o charakterze wiążącym.
Rezolucje – mają charakter niewiążący.

ONZ (powstała w 1945 r. z Ligi Narodów) – dokumenty:
• Karta Narodów Zjednoczonych – Artykuł 1 – Cele ONZ
- „ (…) rozwiązywać w drodze współpracy międzynarodowej problemy międzynarodowe o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również popierać prawa człowieka i zachęcać do poszanowania tych praw i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na różnice rasy, płaci, języka lub wyznania
- stanowić ośrodek uzgadniania działalności narodów, zmierzającej do osiągnięcia tych wspólnych celów
- ONZ jest organizacją o charakterze koordynującym, w skład ONZ wchodzą państwa (to one je tworzą),
Prawa człowieka z art. 1 bardzo mocno się rozszerzyły, np. nie dyskryminują już z powodu orientacji seksualnej.

Artykuł 55 i 56 Karty Narodów Zjednoczonych - zobowiązują państwa do współpracy.
PDPC 10.12.1948r. (Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ) –Polska i państwa socjalistyczne nie podpisały Karty w 1948 r., ponieważ PDPC zawierało: prawo do własności, wolności poruszania się, opuszczenia własnego kraju, poszukiwania azylu w innym kraju z powodu prześladowania. Pierwszy polski tekst został przetłumaczony przez Instytut Spraw Międzynarodowych w 1958r. Deklaracja jest dokumentem uniwersalnym, składa się z 30 artykułów. PDPC jest uroczystą rezolucją, nie ma mocy prawnie wiążącej, jest wzorem dla współczesnej Konstytucji. PDPC zawiera wszystkie prawa, wszelkiej generacji
10.12.1948 r. – Międzynarodowy Dzień Obrony Praw Człowieka ( dzień przyjęcia PDPC)

Konwencje:
• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 1966r. ( dot. praw I generacji, państwa socjalistyczne nie podpisały prawa do własności, pakt podpisały dopiero w 1977 r., USA do paktu przystąpiły w 1992 r. ale bez zakazu tortur).
• Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych 1966r. – dot. mechanizmów kontrolnych
• Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych 1966r. (dot. praw II generacji, ten pakt nie jest kłopotliwy dla państw, tych praw nie ma od razu, państwa uznają, że takie prawa są, że będą podejmować odpowiednie środki, nie da się państw rozliczyć z respektowania tych praw).
(te dwie nazwane Kartą Praw Człowieka)
Konwencje, które mają mechanizmy kontrolne
• Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania 1984r.
• Protokół Fakultatywny do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego , nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania 2002r
Międzynarodowa Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej 1965r
• Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet 1979r.
Protokół Fakultatywny dotyczący konwencji likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet 1999r.
• Konwencja o Prawach Dziecka 1989r.
• Protokół Fakultatywny do konwencji o prawach dziecka w sprawie angażowania dzieci w konflikty zbrojne 2000r.
• Protokół Fakultatywny do konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii 2000r.
• Konwencja dotycząca praw wszystkich pracowników migrujących i ich rodzin 1990r. – Polska nie jest stroną, ani żadne państwo europejskie.
• Konwencja o prawach osób z niepełnosprawnościami 2006r. – Polska nie jest stroną.
Wszystkie te konwencje mają mechanizmy kontrolne, które zawierane są w protokołach dodatkowych.

Różnica jaka występuje między prawami to nakład finansowy. Prawo do zdrowia i prawo do edukacji (jest prawem osobistym i fundamentalnym) są prawami kłopotliwymi, znajdują się pomiędzy pierwszą i drugą generacją, mają one dwojaką naturę.

ORGANY ONZ:
Główne:
1. Zgromadzenie Ogólne – uchwala rezolucje, posiada Komitet Doradczy doradzający zgromadzeniu, na forum przyjmowane są wszystkie deklaracje
2. Rada Bezpieczeństwa – prawa są ściśle związane z bezpieczeństwem, a wszystkie konflikty są związane z prawami człowieka, RB wkracza w nowe obszary- np. zagrożenie AIDS, zagrożenie bezpieczeństwa, migracje ekologiczne, katastrofy
3. Rada Gospodarcza i Społeczna (54 państwa) – jest organem najważniejszym, który zajmuje się prawami człowieka. RG odpowiedzialna jest za koordynacje działania państw w zakresie Ochrony Praw Człowieka, działa w porozumieniu z organizacjami pozarządowymi, jest odpowiedzialna za współpracę z organizacjami pozarządowymi oraz agendami wyspecjalizowanymi ONZ (np. Amnesty International, Lekarze bez granic, Komitet Helsiński), wprowadziła specjalny statut dot. organizacji pozarządowych, których jest ponad 2.500 z całego świata, w tym także z Polski. (np. Światowy Kongres Górnictwa – ten się raczej nie zajmuje prawami człowieka, Polska Federacja na rzecz kobiet i planowania rodziny). Koordynuje prace organów ONZ, współpracuje z agendami wyspecjalizowanymi ONZ, takimi jak np. Międzynarodowa Organizacja Pracy, UNESCO, UNICEF, Światowa Organizacja Zdrowia itd. Współpracuje z nimi oraz podpisuje z nimi umowy. Może ona badać międzynarodowe zagadnienia gospodarcze, społeczne, kulturalne, wychowawcze, zdrowia publicznego i pokrewne. Może również przygotowywać projekty konwencji, opracowywać sprawozdania, inicjować badania.
4. Rada Powiernicza – zawiesiła swoją działalność w 1994r.,wraz z upadkiem systemu kolonialnego, stała na straży praw ludności obszarów powierniczych (ludności tubylczej)
5. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości – ma prawo wydawać wyroki w sprawach pomiędzy państwami, które mogą powstać na tle stosowania różnego rodzaju traktatów, także z dziedziny praw człowieka, wydaje opinie doradcze dla organów ONZ
6. Sekretarz Generalny ONZ – koordynuje działalność wszystkich organów ONZ, w 1994 roku powołał I Wysokiego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka, wszyscy kolejni powoływani byli przez Zgromadzenie Ogólne, mianuje swoich specjalnych przedstawicieli np. do spraw przesiedleńców wewnętrznych np. z powodu klęsk żywiołowych, do spraw ludobójstwa, itd.