Wykład 16.10.2011

klaudia · Administrator

Egzamin pisemny, test jednokrotnego wyboru, 21 pytań – 11 na dostateczny.
1. Pojęcie (pojęcie i geneza praw człowieka i ochrony międzynarodowej)
2. Źródła ochrony, źródła prawa
3. Ochrona krajowa a międzynarodowa
4. Podmioty zaangażowane w MOPC
5. Przegląd praw
6. Mechanizmy kontrolne – ONZ, Europa, RE, EU, OBWE, OPA, UA
7. Ochrona grup – kobiety, dzieci, migranci, osoby starsze.

Prawa człowieka to godność niezbywalna, przyrodzona, po prostu jest. Mają charakter ponadustrojowy.
„Prawa człowieka różnią się od innych powszechnych praw moralnych tym, iż nie ma dla nich uzasadnienia. Fakt, iż jest się człowiekiem jest wystarczającym powodem dochodzenia, roszczeń wynikających z tychże praw. Żadna czynność prawna, a nawet żadne przestępstwo nie może zniszczyć tych praw…” W. Osiatyński
„Każdy człowiek jest obdarowany rozumem i wolną wolą, wskutek czego ma prawa i obowiązki wypływające równocześnie z jego natury” Jan XXIII
Jan Paweł II „godność osoby ludzkiej jest źródłem praw człowieka”

Każda osoba ludzka jest podmiotem praw i obowiązków. Prawa i obowiązki tkwią w antycznej strukturze osoby ludzkiej i z niej są odczytywane. Bezpośrednim źródłem praw ludzkich jest właśnie godność ludzkiej osoby. Godność to źródło praw człowieka, prawa wynikają z godności. Godność to ja, a ponieważ jestem człowiekiem to mam prawa.
GODNOŚCI:
Osobowa - cecha przysługująca każdemu człowiekowi bez wyjątku, niezbywalna (nie można się jej zrzec) i niestopniowana (nie ma ludzi bardziej lub mniej godnych).
Osobościowa - inaczej własna, cecha charakterystyczna danej osoby.
Godność to zespół cech wyróżniających człowieka od innych stworzeń i zapewniających mu centralne miejsce we wszechświecie.
Łamania praw człowieka wynika z:
• Świadomego działania władz
• Nieudolności władzy
• Uwarunkowań kulturowych i religijnych
• Uwarunkowań historycznych i przyrodniczych

Formalnie prawa człowieka należą do:
• Prawa konstytucyjnego
• Prawa międzynarodowego publicznego
Ich celem jest zinstytucjonalizowanie obrony praw osoby ludzkiej (jednostki), w wyjątkowych przypadkach – zbiorowości.
Materialnie:
• Zespół moralnych praw jednostki, przysługujące jednostce w stosunku do państwa
• Prawa człowieka to prawa podmiotowe przysługujące jednostce na płaszczyźnie publicznoprawnej.
Prawa człowieka to podstawowe standardy przysługujące każdemu człowiekowi z tytułu człowieczeństwa, z samego faktu bycia człowiekiem. Prawa człowieka są takie same dla wszystkich ludzi bez względu na rasę, płeć, wyznanie, pochodzenie etniczne, przekonania polityczne lub inne. Są to prawa niezbywalne, nienaruszalne, istnieją niezależnie od władzy, ponadustrojowe. Prawa człowieka mają charakter wertykalny, obowiązują w pionie państwo – jednostka.
Prawa człowieka to prawa podmiotowe przysługujące jednostce w płaszczyźnie publicznoprawnej

Orzeczenie TK z 28.05.1997 r.
„Przyrodzony charakter danego prawa czy wolności nie jest zależny od woli ustawodawcy, nie można go znieść aktem ustawodawczy, (derogować)”.
Ograniczenie praw i wolności może nastąpić tylko na określony czas i w wyjątkowych sytuacjach.
Prawo – uprawnienie nadane przez konkretne przepisy prawne ( prawa pozytywne)
Wolność – granice, których nie wolno przekraczać (prawa negatywne)
Ewolucja praw człowieka
Po raz pierwszy o prawach człowieka napisano w kodeksie Hammurabiego – władcza jest po to, aby strzec sprawiedliwości, aby chronić słabych przed złymi uczynkami silnych.
Starożytna Grecja – Zenon z Kioton (stoicy i sofiści), naturalna wolność, równość obywateli wszystkich państw.
Arystoteles – idee sprawiedliwości, ale akceptował niewolnictwo, demokracja ateńska tylko dla mieszkańców Aten.
Cyceron, Seneka (starożytny Rzym) – źródłem wszelkiej suwerenności jest lud, lud przelewa swoją władzę na cesarza,

Doktryna chrześcijańska
Św. Paweł z Torsu (list do Galatów) „ nie ma więcej ni Żyda nie Greka, ni Niewolnika, ni człowieka wolnego, ani mężczyzny, ni kobiety, ponieważ wszyscy jesteście jedno w Jezusie Chrystusie (…). Bo Wy do wolności zostaliście powołani bracia.”
Św. Tomasz z Akwinu – „Praw nie nadaje władza, są one nieodłączne od samej natury człowieka” (natura = istota człowieka).
Magna Karta Libertatum (Wielka Karta Swobód) 1215 r. – początek kodyfikacji praw człowieka i ograniczeń władzy królewskiej. „Żaden człowiek wolny nie może być pojmany ani uwięziony pozbawiony mienia, wyjęty spod prawa, (…) inaczej, aniżeli na mocy prawomocnego wyroku wydanego przez jemu równych według prawa krajowego”.
Polska
Neminem captivabimus nisi iure victum (łac. nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego) – zasada gwarantująca w I Rzeczypospolitej nietykalność osobistą szlachcie, a więc zapewniająca, iż posiadający takie prawo nie zostanie uwięziony bez wyroku sądowego.
Zasada ta została pierwotnie sformułowana w przywileju nadanym przez Władysława Jagiełłę w Brześciu Kujawskim 25 kwietnia 1425 roku, jednak nie wszedł on w życie. Ostatecznie wprowadzono ją przywilejem jedlneńskim z 4 marca 1430 roku i krakowskim z 9 stycznia 1433 roku. Prawo nietykalności osobistej zostało wówczas nadane szlachcie. W prawach kardynalnych z 1768 roku ograniczone do posesjonatów. Przywilej ten rozszerzono na mieszczaństwo z miast królewskich na mocy prawa o miastach z dnia 18 kwietnia 1791 roku.

Wiek XVI – pokój w Augsburgu 1555 r. – czyje państwo tego religia, w Polsce Konfederacja Warszawska 1573 r. – wolność wyznania.
Hugo Grocjusz, Hugo Grotius, Huig de Groot holenderski prawnik, filozof i dyplomata, zwany "ojcem" prawa międzynarodowego – dopuszczał odstępstwo od zasady suwerenności tylko w jednej sytuacji, gdy władza publiczne dopuszcza się rozległego i brutalnego naruszania praw człowieka, zwolennik prawa naturalnego. Najbardziej znaną pracą Grocjusza jest O prawie wojny i pokoju (1625, De iure belli ac pacis), w której zawarł swoje rozważania o prawie.
Wiek XVI – XVII – rozwój szkoły prawa natury (Prawo natury (prawo naturalne; łac. ius naturale) – postulowany przez liczne doktryny filozoficzne, odmienny od prawa pozytywnego porządek prawny. Różne doktryny prawnonaturalne (rzadziej jusnaturalne) prowadziły spory, co do źródeł prawa natury, jego istoty, treści i stosunku do prawa stanowionego. Spór prawnonaturalizmu z pozytywizmem prawniczym (nieuznającym istnienia prawa naturalnego) był jednym z ważniejszych tematów filozofii prawa).
John Locke – angielski filozof, lekarz, polityk, politolog i ekonomista. Twórca klasycznej postaci empiryzmu oraz podstaw teoretycznych rządów demokratycznych. „Dwa traktaty o rządzie” 1690, „Listy o tolerancji” 1689. Niektóre fragmenty głównego dzieła Locke'a na ten temat, Dwóch traktatów o rządzie są w całości cytowane w Deklaracji Niepodległości i Konstytucji USA, tworząc ich filozoficzną podstawę. Locke wspierał ideę trójpodziału władzy (prawa i rząd pod żadnym pozorem nie powinny ograniczać tzw. praw naturalnych członków wspólnoty, a więc prawa do wypowiadania własnego zdania, bez którego nie ma szans na prowadzenie uczciwych dysput politycznych, prawa do zrzeszania się, bez którego nie ma możności forsowania własnych poglądów w ramach wspólnoty, oraz do prowadzenia własnej działalności gospodarczej, co pociąga też za sobą prawo do posiadania własnego majątku).
Szkoła prawa natury:
1. Prawa człowieka służą do realizacji naturalnych potrzeb człowieka, bez których zaspokajania nie może on istnieć.
2. Powszechność – prawa człowieka przysługują wszystkim ludziom.
3. Niezmienność
4. Nadrzędność w stosunku do państwa i społeczeństwa.
5. Założenie, że prawo nabywa się przez urodzenie, a nie przez nadanie.
6. Niezbywalność.
Ewolucja podejścia:
Teocentryzm antropocentryzm
(pogląd uznający boga/bogów za przyczynę (pogląd filozoficzny i religijny, według
i cel istnienia wszystkich bytów) którego. człowiek stanowi centrum i cel wszechświata)

+ umowa społeczna
Prawo naturalne zmieniało się: najpierw było od Boga, potem od człowieka.
Immanuel Kant (filozof niemiecki, profesor logiki i metafizyki na Uniwersytecie Królewieckim). Prawo naturalne = moralność. „ Postępuj tylko wg takiej maksymy, dzięki której chciałbyś, aby stała się prawem powszechnym”, określił granice praw człowieka, tą ostateczną granicę określa moralność.
Anglia
• The Habeas Corpus Act (1679) - ustawa angielska z 1679 wydana za rządów króla Karola II (pełny tytuł: An Act for the better secureing the Liberty of the Subject and for Prevention of Imprisonments beyond the Seas, czyli Ustawa w celu lepszego zabezpieczenia wolności obywatela i zapobieżenia uwięzieniom za morzami), zakazująca organom państwa aresztowania obywatela bez zezwolenia sądu.
Zgodnie z tym aktem nikt nie mógł być więziony bez prawomocnego wyroku odpowiedniego sądu, a ewentualne zarzuty powinny być postawione aresztowanemu w ciągu doby. Po uwięzieniu sąd powinien sprawować dozór nad wykonywaniem kary. Skazany więziony powinien być w hrabstwie gdzie go osądzono. Ustawa przewidywała kary dyscyplinarne dla strażników, dozorców więźniów etc. za zaniedbania związane np. z niedostarczeniem uwięzionego przed sąd. Wyznaczony był konkretny termin dostarczenia przed oblicze sądu. Każde pismo (writ of) habeas corpus opatrzone musiało być pieczęcią królewską.
USA
• The Bill of Rights - Karta Praw Stanów Zjednoczonych Ameryki (ang. United States Bill of Rights) – pierwsze dziesięć poprawek do Konstytucji Stanów Zjednoczonych, które zostały uchwalone 25 września 1789, a weszły w życie 15 grudnia 1791, po dłuższym okresie ratyfikacji przez poszczególne stany.
Zagwarantowały one podstawowe swobody i wolności obywatelskie, w tym prawo do własności prywatnej, wolności wyznania i sumienia oraz prasy, ochrony oskarżonego w procesie karnym, prawo do swobodnego gromadzenia się. Nie spisano jednak równości wobec prawa, a było to spowodowane istniejącym i legalnym niewolnictwem, które utrzymało się w Stanach Zjednoczonych do drugiej połowy XIX wieku.
Za autora poprawek uznaje się Jamesa Madisona - jednego z ojców Konstytucji USA. Poprawki nawiązywały do angielskiej Deklaracji praw z 1689, Deklaracji Praw Wirginii.

• Deklaracja Niepodległości (1776) - akt prawny autorstwa m.in. Thomasa Jeffersona, uzasadniający prawo Trzynastu Kolonii brytyjskich w Ameryce Północnej do wolności i niezależności od króla Wielkiej Brytanii, Jerzego III. Ogłoszona 4 lipca 1776 w Filadelfii podczas II Kongresu Kontynentalnego.
Deklaracja głosiła prawo do ustanawiania wszelkich aktów państwowych, wypowiadania wojny i zawierania pokoju przez dawne kolonie angielskie w Ameryce Północnej.

• Thomas Paine - angielski pisarz i myśliciel okresu oświecenia. Uczestnik rewolucji amerykańskiej, jeden z ojców założycieli USA. Prekursor liberalizmu. Głosił radykalne idee wolnościowe, popierał rewolucję francuską i prawo narodów do wybierania demokratycznych rządów. Po wydaniu Praw człowieka (1791), zagrożony aresztowaniem, uciekł do rewolucyjnej Francji, gdzie został wybrany do Zgromadzenia Narodowego, ale także osadzony w więzieniu przez jakobinów. W Wieku rozumu przyznał, iż deizm stanowi podstawę jego poglądów (nierozerwalny związek pomiędzy respektowaniem praw człowieka, a pokojem).

Francja

• Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela - uchwalona 26 sierpnia 1789 r. przez Konstytuantę. Stworzona przez rewolucję francuską, wywodziła się z filozoficznych i politycznych nurtów oświecenia i masonerii (Rousseau, Wolter, Diderot, J. Locke). Miała na celu zapobieganie nadużyciom władzy, (jakie występowało w monarchii absolutnej) umacniając podstawy nowego burżuazyjnego porządku. Była daleko posuniętym osiągnięciem z dziedziny praw człowieka, dając im konstytucyjną wręcz gwarancję.
Synteza dotychczasowych idei i koncepcji praw człowieka.
- ludzie rodzą się wolni i równi wobec prawa
- wolność, równość, bezpieczeństwo, prawo do oporu – prawami przyrodzonymi i niezbywalnymi
- wolność jest możnością czynienia wszystkiego, co innym nie szkodzi.

Polska
• Konstytucja 3-go Maja - uchwalona 3 maja 1791 roku ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po konstytucji amerykańskiej z 1787 r.) nowoczesną, spisaną konstytucją. Konstytucja wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa, w ten sposób łagodząc najgorsze nadużycia pańszczyzny. Konstytucja zniosła zgubne instytucje, takie jak liberum veto, które przed przyjęciem Konstytucji pozostawiało sejm na łasce każdego posła, który, jeśli zechciał – z własnej inicjatywy, lub przekupiony przez zagraniczne siły, albo magnatów – mógł unieważnić wszystkie podjęte przez sejm uchwały (prawa były stopniowalne).

Hugo Kołątaj - Jako publicysta zajmował się przede wszystkim nauką, oświatą i wychowaniem, a jego prace poruszające sprawy społeczne i władzy państwowej były podstawą Konstytucji 3 Maja. Postulował:
• dziedziczność tronu
• zniesienie liberum veto
• ogólne opodatkowanie
• zmniejszenie wpływów magnaterii
• sejm gotowy
• prawa dla mieszczan
• wolność dla chłopstwa (zamiana pańszczyzny na czynsz)
Prawo polityczne narodu polskiego (1790), idea abolicjonistyczna.
Liberalizm (koniec XVIII w.) – odwołuje się do indywidualizmu, stawia wyżej prawa jednostki niż znaczenie wspólnoty, głosi nieskrępowaną działalność poszczególnych obywateli we wszystkich sferach życia.
Pozytywizm prawniczy XIX w.:
• prawa człowieka wynikają z woli suwerena
• istnienie i treść praw można wywieść jedynie z praw ustanawianych przez państwo
• prawa człowieka mają charakter relatywny – zależą od decyzji państwa
• nie ma związku prawa z moralnością
• prawem jest tylko to, co jest ustawą.
Prawo pozytywne (szkoła prawa pozytywnego) - tylko to jest prawdą, co jest napisane, to zostało przyjęte w ustawie, co zostało przyjęte przez parlament, przez króla, przez władzę uprawnioną.
Najsłynniejsi przedstawiciele: John Austin, Rudolf von Ihering, Georg Jellinek, Herbert Hart, Hans Kelsen.
Komunizm / socjalizm
Karol Marks “w demokracji człowiek nie istnieje dla prawa, lecz prawo istnieje dla człowieka, prawem jest tu byt ludzki”.

Idee i wydarzenia XIX i XX w.
• powstanie i rozwój prawa humanitarnego (IV Konwencja Haska 1910), klauzula Martensa – dot. wojen na lądzie
• Henri Dunant i Komitet Pięciu - z inicjatywy Dunanta, Komitet Pięciu zwołuje do Genewy międzynarodową konferencję, w której bierze udział 14 oficjalnych delegacji krajów europejskich oraz wielu obserwatorów. Większość idei Henry Dunanta zostaje zaakceptowana, m.in. powołanie narodowych komitetów pomocy rannym, ochrona personelu medycznego podczas działań wojennych i wspólny znak ochronny – czerwony krzyż na białym tle. Dzień 29 października 1863, w którym konferencja przyjmuje te rezolucje, uznany zostaje za dzień powstania Czerwonego Krzyża. (doprowadził do przyjęcia Konwencji Genewskiej).
• Podstawowe zasady to: humanitaryzm, bezstronność, neutralność, niezależność, dobrowolność, jedność, powszechność.
• Prawa mniejszości – Wiedeń 1815, Paryż 1856
• Zakaz handlu niewolnikami - Berlin 1885
• Formułowanie praw socjalnych, powstanie Międzynarodowej Organizacji Pracy
• Pozytywna funkcja państwa
• Precedensy przyznania jednostkom podmiotowości prawno międzynarodowej – Liga Narodów
• Ruchy feministyczne, równouprawnienie kobiet
• Wojny światowe
• Upadek epoki kolonialnej (XIX/XX w.)
Wniosek
Idea praw człowieka powstała na podbudowie:
• greckiego poczucia piękna i harmonii
• rzymskiego prawa
• jednochrześciańskiej etyki
Etapy powstawania praw człowieka
- idealizacja – pomysł
- konceptualizacja – stworzenie konceptu, jak to prawo ma wyglądać
- normatywizacja (pozytywizacja), legalizacja, konstytucjonalizacja – umieszczenie w jakiejś normie, najczęściej pisanej,
- realizacja – egzekwowanie tego prawa
( św. Paweł, szkoła prawa naturalnego, umowa społeczna (liberalizm), Kant, szkoła prawa pozytywnego – etapy)
Prawa człowieka cały czas się tworzą. Od początku (czyli właściwie nie wiadomo od kiedy) wykształtowały się różnego rodzaju prawa.

III generacja praw człowieka
• I – prawa polityczne (np. do bezpieczeństwa osobistego – Wielka Karta Swobód 1215 r., prawo do uczestniczenia w życiu politycznym kraju, prawo do głosowania, do bycia wybieranym), cywilne (np. wolność wyznania, prawo do życia, do wolności), - najstarsze prawa człowieka.
• II – prawa socjalne – XIX w., ekonomiczne, kulturalne (np. do pracy, do zabezpieczenia emerytalnego, do zakładania związków zawodowych, prawo do prowadzenia działalności gospodarczej),
• III prawa solidarnościowe (np. prawo do pokoju, prawo do informacji, do życia w zdrowym środowisku, do dziedzictwa kulturowego, do własnej historii) – przynależne człowiekowi w społeczeństwie, dalej w fazie konceptualizacji, nie zawsze zapisane w formie wiążącej, co wpływa także na ich realizację.
• IV ????? ( w fazie idealizacji)
I/II generacja praw człowieka – różnice
I –mogą być realizowane natychmiast, państwo nie musi ponosić żadnych kosztów, żeby te prawa były respektowane,
• związane z egzystencją ludzką - do życia, wolności od tortur
• związane z wolnością światopoglądu – wolność wyznania, sumienia, myśli
• związane z egzystencją prawną człowieka – do informacji, równości
• związane z prawami politycznymi (obywatelskimi) – wyborcze, zrzeszania się
II – mają charakter progresywny, wymagają od państwa nakładu kosztów, trudno jest sprawdzić, czy Państwo wywiązuje się z realizacji praw II Generacji.
• prawa ekonomiczne – do pracy, do wynagrodzenia, do tworzenia związków zawodowych
• prawa socjalne – do ubezpieczeń zdrowotnych, do wypoczynku
• prawa kulturalne – do edukacji, do wolności sztuki, do uczestniczenia w życiu kulturalnym
III – do pokoju, do rozwoju, do demokracji, do ochrony danych osobowych – praktycznie nigdzie niezapisane.
W końcu lat siedemdziesiątych XX wieku francuski prawnik Karel Vasak zaproponował wyodrębnienie praw człowieka i wprowadził pojęcie trzech generacji, ale ta idea nie sprawdziła się. Jest to tylko uporządkowanie, ale prawa człowieka stanowią jedną całość, wszystkie są tak samo ważne, bez względu na to, do której generacji należą.
Deklaracja Wiedeńska 1993 r. (Konferencja Praw Człowieka) – „wszystkie prawa są powszechne, niepodzielnie i współzależne”.
Krytyka praw człowieka:
• europocentryzm (- świadome lub nie, stawianie europejskich rozwiązań, problemów, kultury czy wartości wyżej niż te z innych kręgów kulturowych)
• ekspozycja wolności jednostki, a brak dostrzegania interesów grupy
• brak powszechnego przekonania o obowiązku wolności
• brak odpowiedzi na pytanie o źródła praw człowieka (Bóg – naturalny rozum -prawo pozytywne)
(Jest Amerykańska Karta Praw Człowieka, Europejska a nie ma Azjatyckiej – tam ważniejszy jest interes grupy niż jednostki).

Agnieszka ;)

a czy obowiazuje jakas ksiazka czy wyklady wystarcza?

klaudia · Administrator

B. Gronowska – „Prawa człowieka i ich ochrona” tylko część ogólna.